Historia Gminy

KRÓTKI OPIS USTROJU LOKALNEGO W XX WIEKU

DO 1945 ROKU

Obszar współczesnej gminy do początków 1945 roku był częścią państwa niemieckiego. W państwie niemieckim tereny wiejskie tradycyjnie podzielone były na gminy jednostkowe (jednowioskowe). Każda większa wieś wraz z przysiółkami tworzyła oddzielną gminę wiejską ze swoimi władzami.
Sprawy ustroju gminnego na wschodnich obszarach Niemiec regulowała ustawa gminna z 3 lipca 1891 roku. Gminę jako jednostkę samorządu i korporację prawa publicznego tworzyła pojedyncza wieś, bez względu na obszar. Poza obszarem gminy tak rozumianej pozostawał obszar dworski - tak zwana gmina dworska. W tej gminie to właściciel gruntów sprawował administrację na własny koszt i bez udziału mieszkańców obszaru dworskiego.
Gminy wiejskie miały prawo łączyć się ze sobą oraz obszarami dworskimi i miastami w związki celowe o charakterze publicznoprawnym mające na celu realizację większych inwestycji.
Mieszkańcy gminy samorządowej dzielili się na dwie kategorie: przynależnych do gminy i członków gminy. Pierwsza kategoria odnosiła się do stałych mieszkańców gminy, którzy ponosili koszty jej funkcjonowania, ale też byli uprawnieni do korzystania z instytucji gminnych. Członkostwo gminy natomiast wynikało z pewnego statusu majątkowego. Musieli to być posiadacze nieruchomości, za którą płacili podatek gruntowy lub od budynku lub płacili odpowiednio wysoki podatek osobisty. Tylko członkowie gminy mieli czynne i bierne prawo wyborcze w danej gminie. Dodatkowo opłacający wyższe podatki mogli mieć po kilka głosów (głosy pluralne), aż do czterech (na przykład właściciel gruntu o obszarze od 20 do 50 mórg miał 2 głosy).
W większych gminach (ponad 40 członków) obligatoryjnie powoływano radę gminną (Gemeindevertretung). Dokonywano tego poprzez kurialny system wyborczy. Wyborcy dzielili się na trzy kurie według sumy płaconych podatków. Każda kuria wybierała trzecią część rady. Kadencja trwała lat sześć, co roku ustępowała 1/3 rady i wybierano w ich miejsce następne osoby.
W tych gminach wybierano sołtysów i ławników jako organ wykonawczy (Gemeindevorsteher). Kadencja trwała sześć lat. W większych gminach mogła trwać nawet 12 lat. Sołtys był zawodowym urzędnikiem i nie musiał być mieszkańcem gminy. Wybór sołtysa i ławników musiał być zatwierdzony przez starostę powiatowego (landrata).
W małych gminach, gdzie liczba jej członków nie przekraczała 40, wszyscy członkowie gminy stanowili zgromadzenie gminne - organ uchwałodawczy i kontrolujący. Zastrzegano jednak, aby w zgromadzeniu przynajmniej 2/3 stanowili właściciele nieruchomości. Zgromadzenie wybierało sołtysa oraz dwóch ławników, jego pomocników. Był to organ wykonawczy gminy wiejskiej.
Uprawnienia gmin wiejskich obejmowały sprawy własne i poruczone (zlecone przez państwo). Sprawy własne gminy mieściły się w pojęciu samorządnego administrowania swoimi sprawami. Za sprawy poruczone (zlecone) odpowiadał tylko sołtys. Do spraw poruczonych należały na przykład kwestie policyjne.
Gminy wiejskie były dość nieduże, często obejmowały tylko jedną wioskę. Dlatego też od lat 30. XIX wieku tworzono tak zwane komisariaty obwodowe (Distrikts-Amty) z komisarzem obwodowym na czele. W skład komisariatów wchodziły gminy wiejskie (z sołtysami) i obszary dworskie (z przewodniczącymi). Do kompetencji komisarzy obwodowych wchodziły: czuwanie nad bezpieczeństwem publicznym, przestrzeganie przepisów budowlanych i drogowych, nadzór nad stowarzyszeniami, związkami, handlem, przemysłem, prowadzenie ewidencji ludności, opieka nad ubogimi, współpracy przy organizacji wyborów. Komisarze obwodowi wykonywali polecenia władz nadrzędnych.

LATA 1945-1954

Tuż po wojnie na terenie współczesnej gminy wprowadzono gminy zbiorowe wzorowane na ustroju gminnym z innych terenów polskich. Gminy te funkcjonowały na podstawie przedwojennych przepisów ustawy z 1933 roku, jednak na mocy powojennych dekretów ustanowiono rady narodowe w miejsce rad gmin. Była to instytucja mająca na celu podporządkowanie samorządów nowym władzom w Polsce. W 1950 roku formalnie zlikwidowano w Polsce samorząd, uległy także likwidacji takie urzędy jak wójt i starosta powiatowy. Władzę wykonawczą przejęły prezydia rad narodowych. Nadal pozostały jednak gminy wiejskie, ale stanowiące już część jednolitej administracji państwowej. Obszar współczesnej gminy podzielony był między gminy: Łebień, Nowa Wieś (Lęborska) w powiecie lęborskim oraz Potęgowo w powiecie słupskim.

Mapa: Podział Gminy w 1952 roku

LATA 1954-1972

Jesienią 1954 roku przeprowadzono w całym kraju podział na gromady (gromadzkie rady narodowe) jednocześnie likwidując gminy. Miał to być wstęp do pełnej kolektywizacji kraju na wzór radziecki. Gromady były niewielkimi jednostkami złożonymi z kilku wsi na czele z gromadzką radą narodową i prezydium GRN na czele. (Akt powołania gromad w załączniku).
Działało biuro gromadzkie zatrudniające kilka osób. Część gromad zostało szybko zlikwidowanych. Po 1956 roku zrezygnowano z forsownej kolektywizacji wsi, jednak gromady nadal działały. Rozpoczęto proces komasacji gromad w większe jednostki, wiele gromad zlikwidowano. Mimo wszystko system gromad był mało efektywny, a w początkach lat 70. już archaiczny. Do rad narodowych od 1954 roku przeprowadzono powszechne wybory. (Wykazy radnych w załączniku).
Na terenie współczesnej gminy funkcjonowały gromady:
Gromada Garczegorze: 1954-1959
Gromada Łebień: 1954-1972
Gromada Nowa Wieś Lęborska: 1954-1972
Gromada Pogorzelice: 1954-1961
Gromada Redkowice: 1954-1957
Gromada Tawęcino: 1954-1959

Mapa Podział gminy LATA 1973-1990

LATA 1973-1990

W 1972 roku rozpoczęto przygotowania do przywrócenia w Polsce gmin wiejskich. Miały to być duże, silne jednostki administracyjne. Nowością był wprowadzenie urzędu naczelnika gminy przypominającego dawnego wójta. Pracownicy urzędów gmin musieli posiadać przynajmniej średnie wykształcenie. Po raz pierwszy w naszym kraju postawiono na fachowość.
Reforma gminna z 1 stycznia 1973 roku była przeprowadzona bardzo profesjonalnie. Na pierwszej sesji gminnej rady narodowej w styczniu 1973 roku obecny był wysłannik „z województwa”, który uroczyście wręczył przewodniczącemu prezydium gminnej rady narodowej symboliczny akt powołania gminy – wyciąg z dziennika urzędowego wojewódzkiej rady narodowej (rodzaj dyplomu). Właśnie w dzienniku urzędowym wojewódzkiej rady narodowej (dzienniku wojewódzkim) opublikowano akt powołania gmin w poszczególnych powiatach danego województwa. (Akt powołania gmin w załączniku - jest to akt nadal obowiązujący).
Ustanowione w 1973 roku gminy w większości istnieją po dziś dzień, co stanowi dowód, że się sprawdziły. W międzyczasie zlikwidowano powiaty (z końcem maja 1975 roku) oraz powołano małe województwa w miejsce funkcjonujących dużych województw. W 1999 roku przywrócono powiaty oraz duże województwa. Od 1990 roku gminy ustanowiono w PRL-u zostały objęte obowiązującą nadal ustawą o samorządzie gminnym.
Gminy są jedyną strukturą administracyjną powołano w czasach PRL-u i działającą do tej pory, lecz korzenie znanych nam wspólnot gminnych bardzo często sięgają czasów przedwojennych.
W latach 1973-1976 funkcjonowała także gmina Łebień, zlikwidowana w 1976 roku i podzielona między gminy: Nowa Wieś Lęborska i Wicko.

Opracował
Leszek Zugaj
2017

(opracowanie w załączniku)

Podział gminy w 1952 roku
Podział na gromady 1957 roku